وەڵام: به طور کلی، علما در این زمینه بر دو دیدگاه هستند:
دیدگاه اول: جمهور علما از جمله ائمه اربعه، ابن حزم و ابن تیمیه بر آنَند که شراب، نجس است؛ این گروه به دلایل زیر، استناد جستهاند:
1.آیه « يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ إِنَّمَا الْخَمْرُ وَالْمَيْسِرُ وَالأَنصَابُ وَالأَزْلاَمُ رِجْسٌ مِّنْ عَمَلِ الشَّيْطَانِ فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ » ( مائدة:90)؛ « اي مؤمنان ! میخوارگی و قماربازي و بتان ( سنگی كه در كنار آنها قرباني ميكنيد ) و تيرها ( و سنگها و اوراقي كه براي بختآزمائي و غيبگوئي به كار ميبريد ، همه و همه) پليدند و ( ناشي از تزيين و تلقين ) عمل شيطان ميباشند . پس از ( اين كارهاي ) پليد دوري كنيد تا اين كه رستگار شويد .» وجه دلالت: در این آیه خداوند، شراب را رجس ( ناپاک و نجس) میداند؛ بنابراین شراب، نجس است.
2.اصحاب از پیامبر صلیالله علیه و سلم پرسیدند: ما گاه به جایی میرویم که آثار و بقایای ظروف کفار در آنجا وجود دارد و اثر گوشت خوک یا شراب بر آن ظروف مانده است؛ ما باید چکار کنیم؟ ایشان فرمودند: اگر ظروف دیگری را یافتید از آن استفاده کنید وگرنه همین ظروف کفار را بشویید و از آن، استفاده نمایید ( ابوداود و ترمذی).
دیدگاه دوم: گروهی از علما بر آنند که شراب نجس نیست؛ از مهمترین قائلین به این دیدگاه میتوان به مزنی، داود ظاهری، شوکانی، صنعانی، آلبانی، ابن عثیمین و ... اشاره نمود. پیروان این دیدگاه به دلایل ذیل، احتجاج نمودهاند:
آنان میگویند آیه مذکور، هیچ دلالتی بر نجاست شراب ندارد؛ زیرا:
1.در این آیه در کنار شراب، قمار و بت و وسیله بختآزمایی نیز ذکر شده است؛ درحالیکه هیچ احدی مدّعی نجاست این سه شیء نشده است و اختصاص واژه « رجس» به شراب، فاقد هر گونه دلیلی است.
2.واژه « رجس» علاوه بر نجاست، معانی دیگری نیز دارد؛ از جمله امر حرام شده، زشت، لعن، نفرین و ... . و دلیلی وجود ندارد که در این آیه، رجس بر نجاست، حمل گردد.
3.در هیچ روایتی ذکر نشده که یکی از سلف صالح امّت، رجس را در آیهی مذکور به نجاست، تفسیر کند؛ بلکه مفسّر بزرگواری چون ابن عباس میگوید: رجس در اینجا به معنیِ چیزی است که مایهی خشم باشد و ابن زید میگوید: رجس یعنی کار زشت و ناپسند.
4. حرام بودن شراب، دلالتی بر حرمت آن ندارد. به طور کلی حرمتِ اشیاء به معنای نجاست آنها نیست؛ برای مثال طلا و ابریشم، برای مردان حرام هستند اما آیا کسی ادّعای حرمت آنها را کرده است؟
5.در حدیث انس آمده است که وقتی پیامبر صلیالله علیه و سلم، حرمت شراب را اعلام کردند مردم، همه شرابهایشان را در کوچه و بازار مدینه ریختند ( متفق علیه).
وجه دلالت: اگر شراب نجس بود، نباید اینگونه در محلهای عمومی ریخته میشد درحالیکه امکان برخورد آن به بدن و لباس رهگذران بسیار فراوان بوده است.
6. در حدیث مسلم آمده است که شخصی دو مَشک شراب به عنوان هدیه برای پیامبر صلیالله علیه و سلم آورد؛ ایشان فرمودند: نوشیدن و خرید و فروشِ آن، حرام است. سپس آن مرد درحالیکه برخی از اصحاب حضور داشتند، آن دو مَشک شراب را ریخت.
وجه دلالت: اگر شراب نجس بود پیامبر صلیالله علیه و سلم امر میکرد که روی آن، آب بریزند همان طوری که به ریختن آب روی ادرار، امر کرد یا اینکه به اصحاب بزرگوارش میفرمود که مواظب باشند به لباس و بدنشان برخورد نکند.
در شریعت اسلام، اصلِ اشیاء بر پاکی است و مادامی که دلیلی بر نجاست شراب، وجود ندارد پس بر اصلِ خود، باقی است.
ترجیح: دیدگاه کسانی که گفتهاند شراب پاکیزه است (با توجّه به قوّت ادله)، راجح است والله تعالی أعلم.